«Астана Тазалық» тәжірибесі: болашақ қаласына бастар жол немесе мегаполистер тазалығының жаһандық формуласы

Астана – тек заманауи Қазақстанның жүрегі емес, урбанизация, тұрақты даму және инновациялық инфрақұрылым символы. Бүгінде қаланың тазалығы – жай ғана көріктендіру шарасы емес. Бұл – өмір сүру сапасының, муниципалдық басқарудың тиімділігінің және қоғамның кемелдену деңгейінің көрсеткіші. Осы жүйеде «Астана Тазалық» мекемесі – көзге көрінбейтін, бірақ қала тұрақтылығы үшін маңызды механизм.

Әлемдік тәжірибеде коммуналдық қызметтердің тиімділігі мегаполистің экологиялық тұрақтылығына тікелей әсер етеді. Қаланың тазалығы – тек техника мен бюджеттің емес, сонымен қатар ойластырылған стратегияның, цифрландырудың, логистиканың және күн сайын миллиондаған адамның жайлылығы үшін еңбек ететін жандардың мотивациясының нәтижесі.

Астананың тәжірибесін Париж, Гамбург, Нью-Йорк немесе Лондон сияқты қалалармен салыстыра отырып, қол жеткізілген деңгейге баға беріп қана қоймай, болашақ даму жолын көруге болады.

Астана және әлем: ортақ мақсат – түрлі тәсілдер

Бір қарағанда, әлем елдерінің астаналары ұқсас мәселелерді шешеді: көшелерді тазалау, қоқыс шығару, шаң мен қармен күресу. Алайда қолданылатын тәсілдер, технологиялар мен логистика әртүрлі.

Франция – Veolia
Veolia компаниясы Hubgrade цифрлық хабтары арқылы техниканың қозғалысын онлайн бақылайды және IoT шешімдерін тазалық жүйесіне енгізеді. Астанада да дәл осындай жүйе іске қосылған – техника GPS-навигациямен және отын бақылау датчиктерімен жабдықталған, ал маршруттар автоматты түрде оңтайландырылады.

Германия – Stadtreinigung Hamburg
Гамбург бірнеше учаскеге бөлінген, әрқайсысына жеке бригада жауап береді. Астанада да белгілі бір учаскелер шебер-бригадаларға бекітілген. Бұл жерде персоналды оқыту, стандарттарды сақтау және ауа райына жедел жауап беру тәсілдері де ұқсас.

АҚШ – DSNY (Нью-Йорк)
Нью-Йорктың санитария департаменті – әлемдегі ең ірі коммуналдық қызметтердің бірі. 11 000-нан астам қызметкері бар. Қарлы күндері 10 000 м³ қар шығарылуы мүмкін. Астанада бораннан кейін бір түнде 6000 м³-тан астам қар шығарылады. Бұл – жас қала үшін аса маңызды жетістік, әсіресе күрделі климаттық жағдайды ескерсек.

Ұлыбритания – Biffa
Biffa – қалдықтарды жинау және сұрыптауда автоматтандыру бойынша көшбасшы. Астанада қайта өңдеумен бөлек құрылымдар айналысқанымен, «Астана Тазалық» алғашқы кезең – жинау және тасымалдау жұмысын сәтті атқарып отыр. Маршрутты оңтайландыру, графикке сәйкес шығару және «Таза Қазақстан» инфрақұрылымына қатысу арқылы британдық үлгімен тең деңгейде қызмет атқаруда.

Технология мен адам – бір жүйенің екі қанаты

Қазіргі коммуналдық қызмет тек «техника мен жұмысшы» емес. Бұл – тұтас экожүйе. Онда әр элемент маңызды: орталық басқарудан бастап көшедегі әр қызметкерге дейін.

Цифрландыру және логистика
2020-жылдардан бастап «Астана Тазалық» цифрлық шешімдерге бет бұрды:

• Барлық техника GPS арқылы нақты уақыт режимінде бақыланады;
• Отын шығынын қадағалау жүйесі ресурстарды 40%-ға дейін үнемдеуге көмектеседі;
• Маршруттар қар, шаң, қоқыс түріне байланысты тиімді жоспарланады.

2025 жылғы қаңтардағы бір бораннан кейін бір түн ішінде 6000 м³ қар шығарылып, 150 техника және 400 жұмысшы жұмылдырылды. Мұндай үйлесімділік тек цифрлық жоспарлау мен тиімді логистика арқылы мүмкін болды.

Адам – жүйенің негізі

Алайда техника жалғыз шешім емес. Бүгінде «Астана Тазалықта» 2368 қызметкер еңбек етеді:

• 1140 – жол жұмысшысы,
• 986 – арнайы техника жүргізушісі,
• 207 – инженерлік-техникалық маман,
• 35 – әкімшілік қызметкер.

Көптеген әлем елдерінде коммуналдық салада кадр тапшылығы бар. Қазақстан да бұл мәселеден тыс емес. Осы мәселені шешу үшін 2025 жылы әлеуметтік пакет енгізілді:

• жұмыс орнына дейін тегін көлік,
• ыстық тамақпен қамтамасыз ету,
• пәтермен қамту және арнайы киім,
• сыйақы жүйесі мен еңбек қауіпсіздігі.

Бұл – Қазақстанда жарияланған «Жұмысшы мамандықтар жылы» бастамасымен үйлескен әлеуметтік қадам. Кәсіпорын бұл арқылы тек тазалықпен айналысып қоймай, әлеуметтік жауапкершілік те арқалап отыр.

Астана – болашақ қаласының үлгісі

Әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, мынадай қорытынды жасауға болады: «Астана Тазалық» – Қазақстандағы болашақ коммуналдық жүйенің үлгісі.

Неге?

• Қатты климатқа бейімделген: –40°C аяз, жазғы шаң мен ыстық – тазалық жұмыстары 365 күн бойы жалғасады;
• Мемлекеттік бағдарламалармен тығыз байланыс: «Таза Қазақстан», цифрлық трансформация, әлеуметтік қолдау;
• Икемділік және масштабталу: орталық пен шеткі аудандарда бірдей жұмыс;
• Халықаралық стандарттарға бейімділік: GPS, экологиялық реагенттер, логистика;
• Адами капиталға басымдық: тұрақты кадр мен кәсіби даму.

Тазалық – қаланың бренді

2025 жылы Астана Numbeo өмір сүру сапасы рейтингінде 131-орын алып, Орталық Азияда алда тұрды. IQAir дерегінше, көктемде елорда ауасы «Good» (жақсы) деп танылды. Ал ішкі «Таза қала» рейтингінде Астана 100-ден 92 балл жинап, көш бастады.

Тазалық – бұл жай ғана санитария емес. Бұл – инвесторларға, туристерге, азаматтарға берілетін белгі. Бұл – билікке деген сенімнің тротуардан басталуы.

Болашаққа көзқарас: қалалық тазалықтың жаңа көкжиектері

Болашақ қаласы – тірі организм. Санитарлық жүйе енді реактив емес, проактивті болуы керек. «Астана Тазалық» алдағы жылдары урбанистикалық тазалықтың жаңа бағыттарын бастаушы бола алады.

а) Smart-урналар мен IoT
Толып қалғанын анықтайтын датчиктері бар қоқыс жәшіктері:

• маршрутты оңтайландырады;
• отын мен уақытты үнемдейді;
• шағымдар санын азайтады.

Biffa (Ұлыбритания) мен Remondis (Германия) үлгісіндегі бұл жүйелер Астанада сынақ ретінде енгізілуі мүмкін.

b) Роботтандыру және автономды техника
Скандинавия мен Жапонияда робот сыпырғыштар мен қар тазалаушылар қолданыста. 5–10 жылда олар елордалық инфрақұрылымның бөлшегіне айналуы мүмкін.

с) Экологиялық тұрақтылық
Құмды-тұз қоспаның орнына экологиялық реагенттер қолдану жалғасады. Қалдықтарды сұрыптап жинау реформасына «Астана Тазалық» бастама буын ретінде қосылады.

d) Электрлі техника
Электрлі коммуналдық техника әзірше қиын, бірақ міндетті мақсат. Бұл көміртегі ізін және шу деңгейін азайтады.

е) Мәдени трансформация
Нағыз тазалық санада туады. Сондықтан мектеп, студенттер, бизнес, қоғамды жұмылдыру қажет. Қалалық мәдениет – осыдан басталады.

Таза Астана – тұрақты Қазақстан

Астана егер инновациялық, экологиялық және әлеуметтік жүйені қалыптастыра алса, бұл модель бүкіл Қазақстан қалаларына таралуы мүмкін. Қостанайдан Шымкентке, Ақтөбеден Талдықорғанға дейін барлығы бұл тәжірибені қолдана алады.

«Астана Тазалық» тәжірибесі көрсеткендей: күрделі климат пен кадр тапшылығына қарамастан, технологиялық, тиімді, әлеуметтік тұрғыдан маңызы зор жүйе қалыптастыруға болады. Астана ХХІ ғасыр қаласына айналуда. Мұнда:

• цифрлық басқару,
• заманауи техника,
• білімді персонал,
• экологиялық стандарттар,
• еңбекке деген құрмет бар.

Бірақ бұл формуланың соңғы әрі шешуші элементі – тұрғындар. Қала тұрғындарының тазалыққа саналы түрде қарауы (қоқыс тастамау, сындырмау, немқұрайлы болмау) ғана шаһарды шынымен тұрақты әрі жайлы ете алады. Тазалық – тек коммуналдық қызметкерлердің емес, әр адамның ортақ жауапкершілігі.

Астана – ортақ үйіміз. «Астана Тазалық» – оның көзге көрінбейтін адал қорғаушысы.