Сөйлей алмайтын бала: Даму кешігуінің себептері және шешу жолдары

Бүгінде медицинаның жетілуі арқасында бұған дейін байқалмаған неврологиялық проблемалар ерте анықталуда. Бұрын тек «бала кеш сөйлейді» деп қараған жағдайлар қазір нақты диагнозға ие болып отыр. Соңғы жылдары Қазақстанда балалар арасында аутизм, сөйлеу дамуының кешеуілдеуі (ЗРР) және психикалық дамудың тежелуі (ЗПРР) диагноздары жиілеп барады. Бұл құбылыс ата-аналар мен мамандарды алаңдатып отыр. Мұндай диагноздардың көбеюіне не себеп? Бұл мәселені шешудің қандай жолдары бар? Осы сұрақтарға жауап іздеп көрейік.

Балалар арасындағы даму бұзылыстарының себептері

Экологиялық факторлар

Ауаның ластануы, ауыр металдардың көптігі, радиациялық әсерлер – бәрі балалардың неврологиялық дамуына теріс ықпал етеді. Қалалардың экологиялық жағдайының нашарлауы – бұл мәселенің негізгі себептерінің бірі.

Генетикалық бейімділік

Аутизм мен даму тежелулері кейде тұқым қуалайды. Егер отбасыда осындай жағдайлар кездессе, келесі ұрпақта да қайталану ықтималдығы жоғары.

Жүктілік және босану кезіндегі қиындықтар

Ананың жүктілік кезіндегі токсикозы, инфекциялар, анемия, гормоналды бұзылыстар мен босану кезіндегі асқынулар (мысалы, гипоксия) баланың жүйке жүйесінің қалыпты дамуына кедергі келтіруі мүмкін.

Смартфон мен гаджеттерге тәуелділік

Экранға ұзақ уақыт қарау баланың тілдік және когнитивті дағдыларының қалыптасуына кедергі келтіреді. Бала ата-анасымен сөйлеспей, ойыншықтармен ойнамай, тек гаджеттерге үңілсе, сөйлеу және әлеуметтік дағдыларының дамуы кешеуілдеуі мүмкін.

Шешу жолдары

1. Ерте диагностика жүйесін күшейту

• Жүктілік кезінде және баланың алғашқы үш жылында міндетті скрининг енгізу.
• Ата-аналарды бала дамуының алғашқы белгілері туралы хабардар ету.
• Педиатрлар мен невропатологтарды оқыту, олардың біліктілігін арттыру.

2. Арнайы оңалту орталықтарын көбейту

• Логопедтер, дефектологтар, психологтар санын көбейту.
• Ерте жастағы балаларға тегін немесе жеңілдетілген оңалту қызметтерін ұсыну.
• Инклюзивті орталықтардың санын арттыру.

3. Экологиялық жағдайды жақсарту

• Ауаның, судың сапасын бақылауды күшейту.
• Экологиялық таза аймақтарда балаларға арналған сауықтыру лагерлерін ұйымдастыру.

4. Сандық технологияларды шектеу

• Балаларды 2-3 жасқа дейін смартфон, планшет және теледидардан алыс ұстау.
• Ата-аналарға сандық гигиена туралы кеңестер беру.
• Балалардың тілдік дағдыларын дамыту үшін арнайы ойындар мен кітаптарды насихаттау.

5. Инклюзивті білім беру жүйесін дамыту

• Ерекше қажеттілігі бар балаларға арналған арнайы бағдарламалар енгізу.
• Балабақшалар мен мектептерде психологтар санын көбейту.
• Мұғалімдер мен тәрбиешілерді инклюзивті білім беру бойынша оқыту.

6. Ақпараттық-ағарту жұмыстарын күшейту

• Аутизм мен басқа да даму ерекшеліктері туралы қоғамда дұрыс көзқарас қалыптастыру.
• Жалған ақпараттар мен мифтердің таралуына жол бермеу.
• Арнайы ғылыми мақалалар мен деректі фильмдер арқылы халықты ақпараттандыру.

7. Ғылыми зерттеулер мен ресми статистиканы дамыту

• Қазақстанда аутизм мен даму тежелуінің нақты себептерін зерттеу.
• Балалар арасындағы даму ауытқуларын зерттеу үшін мемлекеттік бағдарламалар әзірлеу.

Балалардың дамуына байланысты ауытқулар – тек отбасылық мәселе емес, бұл – ұлттық деңгейдегі маңызды мәселе. Ерте диагностика, медициналық көмектің жақсаруы, экологиялық жағдайды оңалту, білім беру жүйесін дамыту және халықты ақпараттандыру арқылы бұл жағдайды реттеуге болады. Бала – болашақтың кепілі, сондықтан оның денсаулығы мен дамуына мемлекет те, қоғам да, ата-аналар да бірдей жауапкершілікпен қарауы қажет.